De 125 meter hoge leisteenrots (193,14 m boven NAP) is geologisch ongeveer 4 miljoen jaar oud en is sinds de 19e eeuw het middelpunt van de Rijnromantiek. De Rijn is hier slechts 175 m breed. Bijgevolg is de stroming hier erg sterk. Een extra gevaar vormden vroeger de rotsriffen in het water, waardoor de schepen grote risico’s liepen. Veel schepen zonken en veel mensen verloren hun leven. Het woord Loreley komt van de woorden "Ley" = rots en "Loren" = luisteren. Dit is waarschijnlijk afgeleid van het ruisen van de stroomversnellingen en het zoemen van de meerdere echo's in het nauwe dal.

Iedereen kent wel de legende van de Loreley, minder bekend is de oorsprong ervan. De vrouwelijk figuur Loreley werd in 1800 tot leven gebracht in Clemens Brentano's ballade "Zu Bacharach am Rheine". Hier trekt zij als mooie tovenares alle mannen naar de ondergang en springt, op weg naar de verbanning, van de rots in de Rijn. In 1824 publiceerde Heinrich Heine zijn "Loreley"-gedicht, dat overeenkomt met de inhoud van de huidige legende. De Loreley als een prachtige vrouw, zittend op de top van de rots en haar gouden haar kammen, betovert de schippers en brengt hen daarmee naar de dood. In 1838 zette Friedrich Silcher het Heine-gedicht op muziek en versterkte met zijn Loreley-lied de wereldberoemde legende.